Er is nauwelijks een mens te vinden die niet gevoelig is voor de effecten van muziek. Wetenschappers doen er steeds meer onderzoek naar, en ze weten een breed publiek te bereiken met hun bevindingen. Daniel Levitin had in 2007 een verkoopsucces met het boek ‘This is your brain on music’, en de bekende neuroloog Oliver Sacks deed het een jaar later minstens zo goed met ‘Musicophilia’.

 

In het boek van Sacks komt de bijzondere relatie tussen muziek en geheugen duidelijk naar voren. Een mooi voorbeeld is zijn patiënt Clive Wearing, een muzikant die door een herseninfectie werkelijk niets meer kon onthouden. Na een aantal seconden al was hij vergeten wat er daarvoor was gebeurd. Toch kon hij nog de meest ingewikkelde muziekstukken spelen, ook al hield hij bij hoog en laag vol ze niet te kennen.

 

Een andere patiënt van Sacks voelde als gevolg van een hersenbeschadiging geen enkele emotie meer. Zijn gedrag en communicatie was gespeend van elk gevoel. Maar als hij begon te zingen, deed hij dat met alle gevoel en emotie die bij de muziek paste. Muziek was de enige toegang die hij nog had tot zijn emoties.

 

Bijna iedereen kent deze verbinding tussen muziek, geheugen en emoties uit eigen ervaring. Een paar tonen van een liedje kunnen genoeg zijn om lang vergeten ervaringen tot in detail te herbeleven. Een hete zomerdag uit je kindertijd of de eerste dans met je eerste geliefde kunnen door muziek weer in al hun intensiteit naar boven komen.

 

Hoe is het mogelijk dat muziek zulke intense herinneringen en emoties kan oproepen? De Californische muziekonderzoeker Petr Janata denkt dit te hebben uitgedokterd en beschreef zijn bevindingen in Cerebral Cortex.

 

Janata liet een aantal van zijn studenten fragmenten uit dertig liedjes horen terwijl hun hersenactiviteit werd gemeten met behulp van fMRI-scanner. Deze hersenscanner kijkt waar het bloed in het brein naar toestroomt en geeft zo een beeld van waar de meeste activiteit is. Om er zeker van te zijn dat de muziek een associatie zou kunnen oproepen met het verleden van de studenten, koos Janata liedjes uit de top-100 uit jaren waarin de proefpersonen tussen de acht en achttien jaar oud waren.

 

Na elk liedje gaven de studenten aan wat ze van de muziek vonden, en of het een speciale herinnering opriep. Na de hele sessie moesten ze vertellen welke liedjes de meest intense herinneringen opriepen, en wat voor herinneringen dat waren.

 

De studenten herkenden gemiddeld zeventien van de dertig liedjes, en associeerden dertien daarvan met herinneringen. De deuntjes die de sterkste meest emotionele reacties opriepen bij de studenten, riepen tevens de meest opvallende herinneringen op. En op die momenten was er de meeste activiteit in het dorsale deel van de mediale prefrontale cortex. Oftewel: een stukje hersenschors aan de voorkant van het hoofd (zie foto).

 

Dit resultaat is een bevestiging van onderzoek dat Janata eerder heeft gedaan. Hij had toen een ‘kaart’ gemaakt van een aantal muziekstukken, waarop de ontwikkeling van een muziekstuk was uitgeschreven: van akkoord tot akkoord, van frase tot frase en van melodie tot melodie. Als proefpersonen naar deze muziekstukken luisterden, dan bleek uit hun hersenscan dat ze deze ontwikkelingen in de muziek bijhielden in hetzelfde gebied in de hersenschors. Ook riep dit allerlei herinneringen op.

 

‘Het mooie is dat de delen van de hersenen die de ontwikkelingen in de muziek bijhouden, dezelfde delen zijn die reageren op hoezeer de muziek is verbonden met herinneringen’, zegt Janata.

 

Dat kan goed nieuws zijn voor mensen met Alzheimer. Die reageren namelijk nog heel goed op muziek die verbonden is met hun herinneringen. Muziektherapie lijkt daarom een reële mogelijkheid. Een mp3-speler met een persoonlijke selectie van liedjes zou kwaliteit van leven van Alzheimer-patiënten op een goedkope en effectieve manier kunnen verbeteren.

 

Dus kijk niet raar op als Alzheimer-patiënten binnenkort gelukzalig voor zich uit zitten te mijmeren met een koptelefoon op. Ze zijn dan de mooiste episodes uit hun leven aan het herbeleven.

 

Bouwe van Straten

 

Petr Janata, ‘The neural architecture of music-evoked autobiographical memories’, in Cerebral Cortex, 24 februari 2009