De wereldeconomie is beland in een ijstijd: een periode waarin de schulden het westen boven het hoofd zijn gegroeid. Is het kapitalisme zoals we dat kenden, uit de hand gelopen? En hoe komen we weer uit die ijstijd, vraagt economisch NRC-commentator Maarten Schinkel zich vandaag af in NRC Handelsblad.

Het kapitalisme is uit de hand gelopen, stelt Schinkel. In zekere zin dan. We hebben te maken met een cultuuromslag binnen het kapitalisme van het zuinige calvinisme, waar schulden een noodzakelijk kwaad waren, naar een schuldencultuur die lijkt samen te vallen met de ontkerkelijking.

Het moderne kapitalisme vindt zijn oorsprong in een morele omslag die werd geschraagd door de opkomst van het calvinisme in het noorden van Europa. Verworven rijkdom moest niet langer meteen worden uitgegeven of verbrast aan luxe en uiterlijk vertoon, maar geherinvesteerd. De accumulatie van kapitaal, waarbij de vruchten van een investering direct weer terugvloeiden naar nieuwe bedrijvigheid en navenante opbrengsten, vormde de grondslag voor een nieuwe vorm, waarin het ondernemen een doel op zichzelf werd. Met zijn talenten moest men, zoals de Bijbel voorschreef, woekeren. Krediet was daarbij soms nodig, want de kost gaat voor de baat uit.

De schuldcultuur van nu tekent een nieuwe morele omslag. Dat die samenvalt met de ontkerkelijking in en na de jaren zeventig kan toeval zijn, maar krediet verloor eerst zijn taboe, en werd daarna een instrument om een nog grotere welvaart te bewerkstelligen. De met schulden beladen overname van het Amerikaanse concern RJR Nabisco eind jaren tachtig, waar de klassieker Barbarians at the Gate over werd geschreven, markeerde een omslagpunt in de bedrijfsfinanciering. Eigen vermogen, het échte kapitaal van een bedrijf, verloor aan belang ten koste van vreemd vermogen: de schulden die een hefboom vormden om het rendement verder op te schroeven. Ten koste van steeds grotere risico’s, dat wel.

Maar wat bezielde bedrijven én consumenten om steeds grotere schulden te accumuleren? Grootheidswaanzin? Hedonisme? Maakt het uit? Volgens Schinkel is de enige manier om uit deze ijstijd te komen de “revitalisering van de economie, en waarschijnlijk ook één van onszelf”.

Misschien moet de economie niet ontdooien, maar moeten we ons moraal uit de koelkast halen.