Mr. Frank Visser is bekend van het televisieprogramma 'De Rijdende Rechter' van de NCRV. In dit programma kunnen mensen en organisaties geschillen voorleggen, waarna hij een bindende uitspraak doet. In het dagelijks leven is Visser ook kantonrechter in Zaandam. Hoe denkt 'De Rijdende Rechter' over conflicten in de Nederlandse samenleving, normen en waarden?

Door: Fatiha Bazi

Wat zijn de meest voorkomende conflicten in 'De Rijdende Rechter'?
“De meest voorkomende conflicten in Nederland gaan over onbetaalde rekeningen. In de meeste gevallen is het betalingsonmacht. Maar er zijn ook veel arbeidsconflicten en conflicten in de relatiesfeer. Je moet daarbij een onderscheid maken tussen zakelijke conflicten en relatieconflicten. Van relatieconflicten spreek je als mensen een hekel aan elkaar krijgen. De puur zakelijk conflicten gaan vaak over de boom van de buurman die in de weg staat. Als dat probleem niet opgelost wordt, dan kunnen de partijen een hekel aan elkaar krijgen en dan krijg je weer een relatieconflict. Zo’n conflict kenmerkt zich door de emoties die daarbij komen kijken.”

Wat valt u op aan die conflicten?
“De conflicten die de mensen met elkaar hebben, staan niet op zichzelf. Ze zijn een product van hoe mensen in de hedendaagse samenleving met elkaar omgaan. Daar zie je wel een ontwikkeling naar een steeds egoïstischer wordende samenleving waarin geen ruimte is voor de ander. De ander zit in de weg. Als dat zo is, dat de medemens in de weg zit en iedereen ruim baan moet maken, dan geeft dat aan de conflicten ook een ander karakter. Vroeger gingen conflicten meer over het verbreken van solidariteit. 'Ja, maar zo ga je toch niet met elkaar om' werd er dan gezegd. Vroeger ging het dus meer om fatsoensnormen waar meer een wij-gevoel aan ten grondslag lag. Als iemand daar aan wilde ontsnappen, dan kreeg die te maken met een boze tegenpartij. Tegenwoordig is het tegenovergestelde het geval. De maatschappij is hoogstens een middel geworden om je eigen doelen te bereiken. Een samenleving vormen is niet meer een doel op zich. De conflicten zijn daardoor nu onmenselijker, omdat het welbevinden van de ander er niet meer toe doet. Treffend weergegeven in de woorden 'Val dood!'.

Maar dit fenomeen vinden we natuurlijk ook terug in hoe instituties omgaan met mensen. Van enig mededogen is geen sprake meer. De maatschappij is gebureaucratiseerd, de burger is een nummer geworden die moet betalen en dan zie je dat mensen onderling ook gaan zeggen: 'Ikke, ikke, ikke'.

U bent rechter. Het is uw taak om op basis van het recht uitspraken te doen. Is het voor u mogelijk om menselijk hierin te zijn?
“Het recht gaat nog altijd uit van een maatschappij waarin je verantwoordelijk bent voor elkaar, dat is de theorie. In de praktijk ontkomt ook een rechter er niet aan om een stempel te zetten onder honderdduizenden vonnissen waarin het gewoon gaat om geld. Ongeacht de vraag of degene waarover het gaat het wel of niet kan betalen. Aan de ene kant is het misschien niet te voorkomen, maar de mens wordt op die manier tot een nummer gemaakt en de menselijke maat is moeilijk te vinden. Maar wat we altijd proberen is om mensen die moeten voorkomen menselijk te benaderen. Tegelijkertijd besef je dat rechters maar het topje van de ijsberg zien en dat het overgrote gedeelte van de conflicten wordt afgedaan met 'Jullie moeten gewoon betalen'.”

'De Rijdende Rechter' is een groot succes. Wat zegt dat over Nederland?
“Het programma laat een situatie zien die mensen blijkbaar toch graag zien, maar niet meer realiteit is. De rechter maakt in het programma echt tijd voor de mensen en iedereen komt aan het woord. Ze zijn geen nummer en ze zijn niet bij voorbaat verloren, omdat ze tegen een sterkere partij moeten vechten. Ik zie duidelijke parallellen met de tijd van Swiebertje of Baantjer. Bij Baantjer weten we ook dat wanneer er een moord is gepleegd, er meteen een detective langskomt die de moord onderzoekt. We weten allemaal dat dat niet meer zo is, maar we zouden wel willen dat het zo was.”

Nostalgie?
“Wat we vroeger deden zouden we nu gewoon weer kunnen hoor. Door te doen wat we bij 'De rijdende rechter' doen: luisteren naar elkaar en elkaar de ruimte geven.”

Hebt u wel eens zaken behandeld waarin culturele verschillen het probleem waren?
“Nee, tot nu toe niet. De zaken waarin allochtonen betrokken waren gingen altijd over precies dezelfde dingen als autochtone Nederlanders. Dus ook over centimeters grond ruziën. Youp van 't Hek heeft vorig jaar eens geroepen in een oudejaarconference dat de inburgeringcursus zou moeten bestaan uit het verplicht kijken naar 'De Rijdende Rechter’.”

Zouden er nieuwe regels moeten komen om een nieuwe samenleving in te richten?
“Ik hanteer één hoofdregel en die staat niet in het wetboek: je bent verplicht om met elkaar in vrede te leven. Dat betekent niet dat je geen ruzie mag maken, maar je hebt wel de verplichting om het weer goed te maken. Maar je hebt ook veel mensen die niet zo denken. Ze zien niet in dat als ze in een conflict terecht zijn gekomen, zij zelf ook een steentje moeten bijdragen om het goed te maken. Ze vinden altijd dat de ander het goed moet maken. Door de eeuwen heen hebben we door schade en schande geleerd dat we met elkaar in vrede moeten leven en dat betekent geven en nemen. Ik heb het dan over het oude poldermodel: pappen en nathouden, de boel bij elkaar houden. Allemaal die dingen die nu een negatieve connotatie hebben gekregen. Maar dat is wel de kern van de Nederlandse samenleving.”

Fatiha Bazi is medewerker van Nieuwwij.nl