Sommige mensen geloven in toeval… ik niet. Ik geloof dat men het woord toeval gebruikt om zich achter te verschuilen, zodat er niet verder nagedacht hoeft te worden. Misschien herken je wel de volgende dialoog: “Gut, meid wat een toeval dat je belt… ik dacht net aan je.” Het gesprek gaat verder over koetjes en kalfjes en het woord toeval voorkwam het verdere nadenken dat er misschien wel iets meer aan de hand was dan louter “toevalligheid”. Of zoals Spinoza eens zo mooi zei: “Wat wij toeval noemen, is het toevluchtsoord der onwetendheid”. Waarschijnlijk zullen er ook wel gebeurtenissen plaatsvinden die echt geheel toevallig zijn. Misschien is het daarom wel zo moeilijk om het echte toeval en datgene ‘wat je toe moest vallen’ van elkaar te scheiden. In dit stuk poneer ik de stelling: 

“Toeval bestaat niet, we hebben slechts een naam gegeven aan het zichtbare bewijs van een onzichtbare oorzaak.” Natuurlijk zal ik het niet kunnen bewijzen maar na het lezen van dit stuk mag u zelf oordelen of de stelling houdbaar is.

 toe•val (het ~)

1 gebeurtenis of omstandigheid die vooraf niet te voorzien, niet te berekenen is geweest => coïncidentie, een samenloop van omstandigheden.

‘Toeval’ is iets dat de mens van oudsher al intrigeert. De oude Grieken hadden er zelfs godinnen voor, Tyché en Moira. Tyché stond model voor het blinde échte toeval en Moira werd meer geassocieerd met het (nood)lot, aangestuurd door bovennatuurlijke krachten met een bepaald plan. Waren het in vroegere tijden voornamelijk filosofen die zich bezighielden met het fenomeen toeval, tegenwoordig is toeval het domein van beleidsmakers en verzekeraars. In wiskundige modellen of prognoses kan je het terug vinden onder de naam ‘toevalsfactor’.

In het dagelijkse leven heeft het toeval veel gezichten. Win je de lotto dan noemen we dat ‘geluk’ maar heb je een lekke band, mis je de bus of begint het te regenen net op het moment dat je buiten bent dan spreken we van ‘botte pech’. Als er patronen in bepaalde persoonlijke gebeurtenissen zitten dan spreken we meestal over het ‘lot’ of, in het negatieve geval, het ‘noodlot’.

De mens probeert het toeval krampachtig te vangen in zogenaamde kansberekeningen. Één van de eersten die dat probeerde was Bernoulli toen hij in 1713 zijn boek ‘Ars Conjectandi’, de kunst van het raden, schreef. Later was het Laplace (1749-1827) die een wiskundige en  conceptuele basis voor kanstheorie ontwikkelde. Zijn voornaamste werken zijn Theory Analytique des Probabilit´es (1812) en Essai Philosophique sur les Probabilités (1814). Ondanks indrukwekkende berekeningen laat het toeval zich niet zo gemakkelijk in cijfertjes vangen.

Misschien komt dat wel het beste tot uiting met de bekende waarschuwing van beleggingsmaatschappijen: “behaalde resultaten in het verleden bieden geen garanties voor de toekomst”. Natuurlijk zullen de geharde deterministen onder ons roepen dat het statement niets met toeval te maken heeft maar alles met het ontbreken van voldoende informatie. Maar ja, hoeveel informatie moet je dan wel niet hebben?  In feite zal je, als je gelooft in oorzaak en gevolg, helemaal terug moeten gaan naar de eerste mens, en misschien nog wel verder. Om dat te voorkomen maakt men gebruik van statistieken.

Blijf achter elkaar met een geldstuk kop of munt gooien en het gemiddelde zal, als je maar lang genoeg doorgaat, ongeveer 50/50 zijn. Kosten noch moeite worden bespaard als het gaat om greep te krijgen op ‘het toeval’. Waarom eigenlijk? Als het toeval zuiver willekeurig en compleet onvoorspelbaar zou zijn dan kunnen hele volkstammen wiskundigen, statistici, beleidsmakers, beursanalisten, gokbazen en voor mijn part weermannen gaan uitzien naar een andere baan.

Enkele ‘toevalligheden’.

Toevalligheden rond geboorte baby Sofie

nu: 21 november 2005

HAARLEM - De toevalligheden stapelen zich op rond de geboorte van twee baby’s met precies dezelfde naam: Sofie Bijster. De kinderen zijn donderdag geboren in het Haarlemse Kennemer Gasthuis, zo werd maandag bekend. Hun vaders hebben dezelfde naam, Dennis Bijster, en deden op precies hetzelfde moment aangifte bij de gemeente Haarlem. 
Dennis Bijster uit Haarlem en Dennis Bijster uit Spaarndam wisten van het bestaan van hun naamgenoot, maar niet dat hun vrouwen allebei zwanger waren. Beide vrouwen waren twee weken over tijd toen ze hun kindje kregen, vertelde moeder Marita Bijster uit Spaarndam maandag. In het Kennemer Gasthuis ontstond volgens haar enige verwarring onder het personeel na de geboorte van de tweede baby Sofie Bijster. De computer haalde in eerste instantie de gegevens van beide baby’s door elkaar vanwege dezelfde naam van hun vaders. 

“Het personeel heeft onze dochters uit voorzorg maar een eind bij elkaar uit de buurt gelegd om te voorkomen dat ze werden verwisseld”, aldus moeder Marita. “De verpleegkundigen raadden ons aan alert te zijn vanwege dezelfde naam.” De baby’s en hun ouders hebben over belangstelling van de media niet te klagen. Volgens Marita zijn alle toevalligheden “wel een beetje eng”. Ook omdat bleek dat de stellen als ze een jongetje hadden gekregen het kind ook precies dezelfde voornaam wilden geven. De bedenkers van die naam? De twee vaders, luisterend naar de naam Dennis Bijster.

9-1-1 blijken winnende getallen

Gisteren, op de dag dat de Amerikanen de terroristische aanslag herdachten, gebeurde bij de New York Lottery iets opmerkelijks. De winnende getallen waren namelijk 9-1-1.
“De trekking is gegaan zoals alle voorgaande trekkingen” zegt N.Y. Lottery woordvoerster Carolyn Hapeman. “Deze nummers zijn het gewoon puur toevallig geworden.”

Kruiswoordpaniek in 1944 Vlak voor de landing van de geallieerden in Normandië (D-Day) verscheen er in de Engelse krant “Daily Telegraph” een kruiswoordpuzzel. Het ‘toeval’ wilde dat de puzzel een groot aantal zeer geheime namen van de operatie bevatte zoals Omaha, Utah, Mulberry, Neptune en zelfs de allesomvattende code voor D-day zelf, Overlord. Er brak een golf van paniek uit in de hoogste militaire kringen en men vreesde dat onder het mom van een kruiswoordpuzzel de Duitsers op de hoogte waren gebracht. Leden van de Engelse geheime dienst, M15, gingen gelijk op onderzoek uit. De bedenker van de puzzel was een Leonard Dawe, een leraar die, zoals al spoedig bleek, de woorden per ‘toeval’ had gebruikt.

Twee broers verongelukt binnen een kwartier

FOK vrijdag 9 december 2005:

In het Amerikaanse Warren County zijn twee broers om het leven gekomen bij twee verschillende ongelukken. Er zat een kwartier tijd tussen de ongelukken en gebeurde allebei binnen een paar kilometer van hun huis.De 23-jarige Rory McDowell verloor kort voor 14.30 uur de macht over het stuur van zijn pickup-truck en knalde tegen een boom. Ongeveer vijftien minuten later reed zijn 21-jarige broer Cory McDowell over een andere afgelegen weg en kwam los van het wegdek, spinde en knalde eveneens tegen een boom. De auto vloog hierna in brand. De vader van de broers, hulpsherriff Andy McDowell, werd gealarmeerd over Rory’s ongeluk. Onderweg kwam hij langs het autowrak van Cory, niet wetende dat dat de auto was van zijn andere zoon. Later kreeg hij te horen dat ook Cory was overleden. “Je gaat door een hel als je dat nieuws hoort, daarna verdubbel je het nog eens als ze je vertellen dat je andere zoon ook omgekomen is”, aldus sherriff Dwayne Lawrence.

Dezelfde voornamen, dezelfde plannen.

De krant ‘washington post’ weet ons op 9 december 2005 het volgende te melden;
Twee vrouwen, beide met de voornaam April en als tweede naam Dawn en beide woonachtig in verschillende delen van Fairfax County zijn allebei aangeklaagd wegens het plannen van het ombrengen van hun vriendjes.

De respectievelijke vriendjes van de dames zijn allebei 22 jaar oud. Het betreft hier twee totaal verschillende zaken, zowel de beide Aprils’s als de vriendjes kende elkaar niet. De politie sprak van een ‘bizar toeval’.

Tot zover wat ‘toevalligheden’ laten we nu eens kijken wat anderen over het toeval te zeggen hebben.

Cyclisch.

De bioloog Paul Kämmerer  schreef in 1919 zijn “Wet van de Reeksen”. Kämmerer had gedurende 20 jaar, voorafgaande aan zijn publicatie, nauwkeurig aantekeningen over het ‘samenlopen van omstandigheden’ bijgehouden en geanalyseerd. Hij was tot de conclusie gekomen dat reeksen ‘overal en voortdurend voorkomen in het leven, de natuur en het heelal’. De onderliggende gedachte van Kämmerers werk is het alchemistische begrip ‘affiniteit’. In de visie van Kämmerer zou gelijk dus gelijk aantrekken, dit zou een periodieke terugkeer van gebeurtenissen verklaren. In dat opzicht zou weinig aan het ‘toeval’ worden overgelaten.

Edward R. Dewey pikte het gedachtegoed van Kämmerer op en werkte het verder uit. Dewey zag in de periodieke terugkeer van gebeurtenissen een duidelijk cyclisch verloop. Dewey legde zijn gedachtegoed vast in het boekwerk “Cycles, The Mysterious Forces that Trigger Events” (1971). Het idee dat gebeurtenissen niet ‘toevallig’ op zichzelf staan maar een cyclisch karakter hebben is springlevend, neem maar eens een kijkje op de website van het ‘Cycles researche institute’ 

Door het bestuderen van het cyclische verloop van gebeurtenissen hoopt men nauwkeurige voorspellingen te maken op het gebied van bijvoorbeeld de prijsontwikkeling van bepaalde goederen op de beurzen tot de uitslagen van voetbalwedstrijden. Maar het gaat verder. Dewey observeerde ook dat hemelse cycli in relatie staan tot aardse cycli. Een observatie die hem eigenlijk allerminst beviel omdat het, naar zijn smaak, teveel naar astrologie neigde. (Voor wie grafieken en berekeningen wil zien raad ik de voorgenoemde websites aan.)

Eigenlijk vormen de ‘ontdekkingen’ van het cyclische verloop der gebeurtenissen zelf ook weer een cycli. De oude Maya’s bijvoorbeeld zagen heel lang geleden al duidelijke, terugkerende patronen in gebeurtenissen. Zie bijvoorbeeld hier de artikelen van Jeroen Barhorst over de Maya kalender en haar werking.