Door Peter Giesen

It’s your life. Own it! Dat is de strijdkreet van de nieuwe website van Oprah Winfrey. Het is een kreet die me bezighoudt. Ben ik  de eigenaar van mijn leven? Volgens Oprah wel natuurlijk. Ze is rijk geworden door haar kijkers te beloven dat ze hun leven naar eigen inzicht kunnen boetseren.

Toen ik rond 1980 studeerde, regeerden de marxisten die me inpeperden dat het individu slechts een nietige schakel is in het grote spel der maatschappelijke krachten. Het is een gedachte die ik mijn kinderen niet kan uitleggen. Ze geloven heilig in eigen verantwoordelijkheid. Niets vinden ze irritanter dan mensen die ‘het slachtoffer uithangen’ door hun problemen aan anderen toe te schrijven. Misschien is het voor moderne kinderen een onaangename, bijna onverdraaglijke gedachte om niet de eigenaar van je leven te zijn.

Toch geloven sommige neurowetenschappers dat de vrije wil een illusie is. Onze geestelijke bedrading wordt al geïnstalleerd in de baarmoeder en de eerste levensjaren. Als dat fout gaat, zal een jongetje later een verkrachter worden, zonder dat hij daar veel aan kan doen. Dat lijkt me een even onhoudbare vorm van determinisme als het marxisme van weleer. Ik ben zelf vader van een tweeling, die grote onderlinge verschillen laat zien, hoewel ze toch identiek bedraad zouden moeten zijn.

Subtieler is het boek Het handwerk van de vrijheid van de Zwitserse filosoof Peter Bieri, die onder het pseudoniem Pascal Mercier de schitterende roman Nachttrein naar Lissabon schreef. Het is hard werken om de eigenaar van je leven te worden, stelt hij, omdat het vaak helemaal niet zo duidelijk is wat je wilt.

Bieri geeft het voorbeeld van iemand die zich jarenlang opoffert voor anderen. Opeens heeft hij er genoeg van en besluit zichzelf aan de kunst te gaan wijden. Hij blijkt echter weinig standvastig. Binnen de kortste keren heeft hij zich weer vastgelegd op een tijdrovende activiteit waardoor hij niet aan zijn kunst toekomt.

Volgens Bieri moet je in zo’n geval op zoek naar de logica achter het conflict. Offer je jezelf op, omdat je een moreel dictaat van je ouders hebt meegekregen? Heb je jezelf  wijsgemaakt dat opoffering goed was, omdat je bang was dat mensen je anders zouden verlaten? Is de kunst geen kinderachtige revolte tegen die opoffering? Heb je wel talent of houd je jezelf voor de gek?

Een mens moet zich zijn wil toe-eigenen, stelt Bieri letterlijk. Hij heeft pas een vrije wil als hij zijn verlangens heeft gearticuleerd, onderzocht en goedgekeurd. Zo wordt hij toch een beetje eigenaar van zijn leven. Oprah had het niet zo gek gezien.