In Costa Rica bevinden zich honderden stenen bollen die niet gelijk zijn wat betreft grootte of gewicht, maar die wel allen volmaakt rond zijn. Nadat veel bollen in de tijd van kolonisering door ontginning of door militaire oefeningen beschadigd of vernietigd werden, sieren de bollen inmiddels particuliere tuinen. Tot op heden stellen zij wetenschappers voor raadsels.

Op verschillende plekken in Costa Rica zijn er bij toevallige of archeologische opgravingen, meerdere stenen tevoorschijn gekomen. Ze lagen in de modder van rivierdelta of in de bodem van de rimboe. De informatie die men over deze bollen heeft, is echter zeer beperkt.

Men weet dat de zwaarste tot nu toe gevonden bol ongeveer 16 ton woog. Iedere bol is volmaakt rond van vorm, met andere woorden: de middellijn is op elke plaats gelijk. Veel bollen hebben een heel glad oppervlak, dat waarschijnlijk is verkregen is door langdurig polijsten met een mengsel van zand en water. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de bollen op natuurlijke wijze hun vorm hebben gekregen. De vraag blijft daarom hoe de toenmalige Costa Ricanen ook bij grotere bollen, die tonnen wegen, zo’n gelijkmatige rondding bereikten. Naast de noodzakelijke kennis van de geometrie moet er ook techniek hebben bestaan die het mogelijk maakt de bollen zo te vervaardigen. Zonder mechanische hulpmiddelen is het maken van zo’n bol vrijwel onmogelijk. Het vraagstuk wordt nog ingewikkelder doordat de bollen uit een soort graniet bestaan die niet voorkomt op de plaats waar de meeste bollen zijn gevonden. Ongeveer vijftig kilometer stroomopwaarts is echter een steengroeve met het bewuste graniet.

Astrologie of religie?

Bij de vindplaatsen van de bollen hebben vroeger meestal indianen geleefd, maar tot nu toe kon er geen stam gevonden worden die legenden over de makers van deze bollen kent. Ook wilde naar het schijnt niemand zijn voorouders verantwoordelijk houden voor de vervaardiging of op een andere manier bijdragen aan het verklaren van het raadsel. Toch staat vast dat de bollen een bijzondere betekenis hebben voor de indianen, want archeologen hebben kleinere bollen gevonden als grafgiften. Soms meenden zij in de rangschikking van de kleinere exemplaren astronomische constellaties als sterrenbeelden te ontdekken. Ze konden dit inzicht echter niet toepassen op de grotere bollen, omdat die in de loop der eeuwen zo waren blootgesteld aan natuurgeweld en in invloeden van buitenaf, dat de oorspronkelijke rangschikking in de meeste gevallen niet meer was na te gaan. De weinige uitzonderingen waarbij de rangschikking nog wel te herkennen was, lijken de vermoedens van astrologische/astronomische betekenis te bevestigen. De bollen waren geplaatst in lange rijen, golflijnen of driehoekspatronen. Bovendien is de symbolisering van hemellichamen door bollen strijdig met de overtuiging van de Inca’s en Maya’s, die hemellichamen als de zon uitbeelden als een schijf. Dit alles veronderstelt dat Costa Rica het thuisland was van een volledig op zichzelf staande cultuur, wat door veel wetenschappers voor onwaarschijnlijk wordt gehouden. Een andere theorie stelt dat de perfectie waarmee de makers hun bollen hebben vervaardigd een uiting van godsdienstbeleving is: de bollen als resultaten van hun toegewijde arbeid, moeten worden gezien als symbool van een goddelijke volmaaktheid. Dat zou tegelijk een verklaring geven voor het feit dat er weinig aanwijzingen zijn te vinden over een vroegere godsgeloof. Of deze theorie op feiten is berust zullen we waarschijnlijk nooit met zekerheid kunnen zeggen.