Zoeken
 


Denken buiten de gebaande paden

Laatste wijziging: dinsdag 21 september 2010 om 16:11, 3414 keer bekeken Print dit artikel Bekijk alle nieuws feeds van onze site
 
dinsdag 21 september 2010

Geef ze maar op, die zekerheden. Voor het oplossen van moeilijke problemen moet je durven te twijfelen.

Ideeën spelen een vitale rol in onze samenleving. Ze kunnen zelfs beslissend zijn voor de loop van de geschiedenis. Noorderlicht ging op zoek naar theorieën, ideeën, inzichten en visies, maar ook uitvindingen, innovaties en technologieën waar we in de toekomst nog veel van gaan horen, maar die tot dusver grotendeels aan onze aandacht zijn ontsnapt.
 
Over welk inzicht zeggen we over twintig jaar: hoe hebben we dat in 2010 in godsnaam over het hoofd kunnen zien? Van welke technologie bevroedt nauwelijks iemand nog de toekomstige impact? Welke theorie leidt nu nog een sluimerbestaan in de krochten van de academie, maar verdient een prominente plek in het wetenschappelijke discours? Welke visie zou, was het een aandeel, de komende jaren een torenhoog rendement opleveren? Of misschien wel: welk idee verdient, puur om esthetische redenen, meer aandacht? Kortom: Wat is een belangrijk, maar onderschat idee?
 
Uiteenlopende reacties
Noorderlicht legde die vraag voor aan een aantal prominente en originele denkers, en kreeg de meest uiteenlopende antwoorden. Van de noodzaak om andere planeten te koloniseren tot het belang van een andere visie op het menselijk bewustzijn; het kwam allemaal voorbij. De lezersoproep leverde zelfs een enorme verhuisdoos op, met daarin een lamp die een wiskundig raadsel uitbeeldde.
 
Maar ondanks de reikwijdte van de antwoorden bleek er op het tweede gezicht wel degelijk een rode draad in te ontdekken: thinking different. Veel van de onderschatte ideeën vormen een mogelijke sleutel tot een belangrijk probleem, dat alleen is op te lossen door er op een andere manier tegenaan te kijken.
 
Tarwe voor dik en dun
Wat doe je bijvoorbeeld met het probleem van de ondervoeding in ontwikkelingslanden? Je constateert, zoals hoogleraar duurzame ontwikkelingen Louise Fresco doet, dat dit probleem opvallend genoeg een overeenkomst vertoont met grotendeels westerse aandoeningen als obesitas, kanker en ouderdomsziekten. En die overeenkomst is: een gebrek aan mineralen als ijzer en zink, hetzij omdat die onvoldoende aanwezig zijn in het voedsel, hetzij omdat mensen ze moeilijk opnemen.
 
En dan blijkt er plotseling een oplossing te zijn die zowel welvaartsziekten als ondervoeding terug kan dringen: biofortificatie. Door gewassen als tarwe en rijst te veredelen  - de plantjes met de hoogste gehaltes aan ijzer en zink met elkaar te kruisen – kan het basisvoedsel van miljarden mensen worden verbeterd. Dankzij de huidige biotechnologische kennis kan dat proces veel efficiënter verlopen dan vroeger mogelijk was.
 
Een prachtidee. Toch wordt er nog maar mondjesmaat onderzoek naar gedaan. Waarom? 'Het vereist een omslag in denken”, aldus Fresco. ‘Tot dusver werd er altijd gekeken naar kwantiteit. Het moest veel opbrengen, vele tonnen rijst of vele tonnen tarwe. Maar bij biofortificatie gaat het niet zozeer de hoge opbrengst, maar om de kwaliteit. Dat is voor veel mensen nog wennen.'
 
Doelloze wetenschap
Of neem het innovatiedeficiet; het paradoxale verschijnsel dat we nog nooit zoveel technologische mogelijkheden hebben gehad om nieuwe medicijnen te ontwikkelen, maar dat er tegelijkertijd nog nooit zo weinig medicijnen ook daadwerkelijk zijn ontwikkeld. Dat heeft er volgens medisch microbioloog Huub Schellekens mee te maken dat het denkgereedschap in de medische en wetenschappelijke wereld sterk is verouderd. 'Basisconcepten als erfelijkheid, evolutie en afweer stammen allemaal uit de 19e eeuw. En sinds Darwin benadrukken we vooral de overeenkomsten tussen mens en dier, terwijl we in de geneeskunde problemen proberen op te lossen die uniek menselijk zijn, zoals depressie en kanker.'
 
Schellekens zou dan ook graag zien dat wetenschappers nieuwe concepten zouden ontwikkelen, die recht zouden doen aan de verschillen tussen mens en dier. Daarvoor zijn mensen nodig die bereid zijn om buiten de gebaande paden te denken. 'Maar die zijn over het algemeen niet erg geliefd of welkom. Fondsen worden steeds meer opgehangen aan een bepaald doel. Onderzoek moet bij voorkeur een voorspelbare uitkomst hebben en een bijdrage leveren aan de kenniseconomie. Daardoor is er weinig ruimte voor de afdelingen en mensen waarvan niet meteen duidelijk is wat ze aan de ontwikkeling van het land zouden kunnen bijdragen.'
 
Nieuwe moraal
En zelfs op de moraal moeten we ons hoognodig eens heroriënteren. Althans, als het aan filosoof en rechtsgeleerde Paul Cliteur ligt. Hij constateert dat religie onze samenleving steeds sterker verdeelt, en vindt dat we onze ideeën over goed en kwaad daarom niet langer moeten ontlenen aan godsdiensten. 'Veel mensen denken dat moraal een godsdienstige basis moet hebben’, zegt hij. 'In het verleden was dat ook bijna altijd zo, maar je kunt een ethiek ook prima baseren op nuttigheid en op redelijkheid. Kijk bijvoorbeeld naar de universele mensenrechten die de Verenigde Naties in 1948 geproclameerd hebben. Het is altijd moeilijk om te profeteren, in het bijzonder over de toekomst, maar ik denk dat een seculiere moraal over zo’n tweehonderd jaar wel gerealiseerd zal zijn.'
 
Drie voorbeelden van wetenschappers die denken dat belangrijke problemen niet zijn op te lossen zonder ingesleten denkpatronen los te laten en op een nieuwe manier tegen de dingen aan te kijken. Een moeizaam proces, zo blijkt keer op keer. Waarom? 'Mensen willen zekerheid”, aldus politicoloog Herman van Gunsteren. “Veel mensen durven niet te twijfelen. Maar de kunst is juist om de onwetendheid te omhelzen, zoals Socrates dat 2400 jaar geleden al deed. Het wordt onderschat hoe belangrijk dat is.'
 
Bouwe van Straten
 
Dit artikel verschijnt ook in vpro-gids 37


Bron: noorderlicht.vpro.nl

Voeg toe aan: