Beschermd zijn tegen zonnestraling maar toch je mooi gebronsde huid laten zien, dat kan tegenwoordig dankzij nanodeeltjes van titaandioxide en zinkoxide. Ze filteren de schadelijke UV-straling uit het zonlicht, en omdat ze zo klein zijn is het zonnebrandmiddel volkomen transparant. Maar of ze veilig zijn, dat is steeds vaker de vraag.

Het idee is dat de opperhuid, de buitenste huidlaag, nanodeeltjes buiten het lichaam kan houden. Die barrièrewerking is echter zelden optimaal omdat niemand over een perfecte huid beschikt. Kleine schaafwondjes en ook haarzakjes kunnen de deur voor de deeltjes openzetten, zodat ze in de bloedstroom terechtkomen. Maar of dat werkelijk gebeurt is nog niet duidelijk.

Radioactief
De vraag is ook hoe je zoiets zou moeten onderzoeken. Geochemicus Brian Gulson van Macquarie University uit het zonovergoten Australië vestigde zijn hoop op radioactief gelabelde nanozinkdeeltjes. Hij stopte ze in een transparant zonnebrandmiddel, smeerde proefpersonen er mee in en keek of hij het in het bloed kon terugvinden. Gulson presenteerde zijn resultaten op de International Conference on Nanoscience and Nanotechnology (ICONN) in Sydney, twee weken geleden. Het radioactieve zink bleek inderdaad in bloed en urine aanwezig.

De resultaten leidden tot enig oproer nadat ’s lands nationale dagblad The Australian had geschreven dat de nanozonnebrandmiddelen dus gevaarlijk zijn. Maar dat is bezijden de waarheid, zo licht Gulson toe. Ten eerste vond hij maar heel weinig zink terug en bovendien durft hij niet te zeggen dat er complete nanodeeltjes in de bloedbaan terecht zijn gekomen. Het zou ook om opgelost zink kunnen gaan.

De zinksporen voeden ondertussen wel de twijfel. Gulson heeft immers niet kunnen uitsluiten dat nanodeeltjes de huid passeren. En deeltjes die eenmaal binnen zijn zouden gevaarlijk kunnen worden – bijvoorbeeld door beschadiging van DNA. Aan de andere kant: tot duidelijk wordt of dat werkelijk zo is en bij welke blootstellingsniveaus de schade dan ontstaat, zijn de nanomiddelen niet als gevaarlijk te beschouwen.

Radicalen
Inmiddels is wel duidelijk dat de nanodeeltjes ongewenste bij-effecten kunnen hebben nog vóórdat ze de huid passeren. Onder invloed van het zonlicht stimuleren ze de vorming van moleculen reactief zuurstof, ook bekend als vrije radicalen. Daarvan is bekend dat ze weefsel en cellen kunnen beschadigen.

Op de website van Nature Nanotechnology verscheen deze week een artikel van Amanda Barnard, hoofd van het Virtual Nanoscience Laboratory bij het Australische onderzoeksinstituut CSIRO. Zij komt aan de hand van een eenvoudig model tot de conclusie dat titaandioxidedeeltjes met een doorsnede van 33 nanometer de meeste vrije radicalen vormen. Dan ben je dus prima beschermd tegen UV-straling, maar loop je het risico dat je huid wordt aangetast door reactieve moleculen.

Wat nu? Volgens Barnard blijft het risico op de vorming van vrije radicalen binnen de perken als de deeltjes kleiner zijn dan 13 nanometer. Maar, zo waarschuwt ze, dan heb je het wel over deeltjes waarvan nog veel onduidelijk is over de directe biologische risico’s.

Grotere deeltjes gebruiken kan natuurlijk ook, maar dan is het middel niet meer transparant. De grens ligt bij ongeveer 85 nanometer, zo rekent Barnard voor. De deeltjes in de ondoorzichtige cremes zijn groter (enkele honderden nanometers) en dus veiliger. Toch ziet ze ook wel het nut van nano-smeersels. Ze zijn immers vooral populair bij ijdele zonaanbidders die het maar niks vinden om zo’n wittig zalfje op te smeren. En die moeten toch ook beschermd worden.

Overigens zijn er ook transparante zonnebrandmiddelen zonder nanodeeltjes. Ze bevatten onzichtbare, opgeloste UV-filterende moleculen zoals para-aminobenzoëzuur (PABA). Die chemische filters hebben wel weer als nadeel dat ze tot allergische reacties kunnen leiden en ze zijn meestal minder effectief dan titaan- of zinkoxidedeeltjes. Bovendien is er bij sommige van die chemische filters de verdenking dat ze bij intensief gebruik de hormoonhuishouding verstoren. Wie echt veilig de zon in wil, doet er daarom goed aan zijn T-shirt aan te houden (lange mouwen, graag) en iets op zijn hoofd te zetten. En dan toch maar van die witte crème op neus en gezicht smeren.

Harm Ikink

Brian Gulson e.a.: 'Dermal absorption of ZnO particles from sunscreens applied to humans at the beach', proceedings ICONN 2010.
Amanda Barnard: 'One-to-one comparison of sunscreen efficacy, aesthetics and potential nanotoxicity', in Nature Nanotechnology, 7 maart 2010.