"Het fossiele ei dat we vorig jaar op het Portugese eiland Selvagem Grande vonden, is hoogstwaarschijnlijk te oud om nog DNA prijs te geven. Al lijkt het zeven miljoen jaar geleden gelegd te zijn, niet vijftien, zoals we eerst dachten." Maar paleontologe Hanneke Meijer vindt het wel opwindend nieuws waarmee collega’s komen in het vakblad Proceedings of the Royal Society B.

Een internationale groep onderzoekers schrijft daarin dat het voor het eerst is gelukt om DNA te isoleren uit duizenden jaren oude eierschalen. Michael Bunce en zijn collega’s hebben vooral geëxperimenteerd met de dikke eierschalen van uitgestorven reuzenvogels. Het leverde ze het allereerste DNA op van de olifantsvogel Aepyornis, voor zover bekend de zwaarste vogel die ooit heeft geleefd. De soort legde eieren van acht liter en liep tot zo’n duizend jaar geleden rond op Madagaskar. Pogingen om DNA uit Aepyornisbotten te halen, zijn tot nu toe mislukt.

Ideale bewaarplaatsen
Eierschalen zijn eigenlijk ideale bewaarplaatsen van DNA, blijkt nu. Zo’n schaal bestaat voor 97 procent uit calciumcarbonaat. De overige 3 procent is organisch materiaal, en dat zit voornamelijk opgesloten binnenin de kalkkristallen, zagen de onderzoekers toen ze plakjes eierschaal met lichtgevende DNA-verklikkers onder de microscoop legde. Het DNA-houdende materiaal kan er dus niet uit, en bacteriën die DNA lusten, kunnen er niet in.

Zo kan het eier-DNA intact blijven onder omstandigheden die geen enkel ander weefsel aankan, ontdekten de DNA-jagers. Ze hebben stukjes eierschaal onderzocht uit Australië, Nieuw-Zeeland en Madagaskar, gebieden die elk hun eigen soorten reuzenvogels hadden. De fossiele eierresten waren gevonden op plaatsen met heel verschillende omstandigheden, zoals moerassen en grotten. Een van de oudere Australische eieren had zelfs brandsporen en was mogelijk voor de maaltijd op een vuur gelegd.

Aangebrand ei
Het oudste fragment was zo’n vijftigduizend jaar oud. Dat was het enige monster dat geen vogel-DNA opleverde. Bij de rest was het wel raak, ook bij het ei met sporen van vuur. Mitochondriaal DNA, dat voldoende is om een soort op naam te brengen, maar weinig zegt over de eigenschappen van een dier. Maar ook kern-DNA, dat veel meer informatie kan geven.

Naast reuzenvogeleieren nam de groep ook twee ‘gewone’ eierschalen onder handen, die waarschijnlijk niet zo oud waren, maar waarvan ze niet wisten welke vogels erbij hoorden. Het ene bleek DNA van een kerkuil op te leveren, het andere van een eend. Ook deze veel dunnere eieren kunnen dus een bron zijn van DNA, ook als ze in warme gebieden zijn gevonden.

Dat is goed nieuws, zegt Hanneke Meijer. “Ik had eerlijk gezegd niet verwacht dat dit ooit zou kunnen, zeker niet bij eierschalen van meer dan tienduizend jaar oud! Ik doe zelf onderzoek aan vogelresten uit een grot in Indonesië, waar het vochtig en heet is. DNA uit de botten is echt niet te verwachten. Maar misschien leveren de eieren wel iets op. Dat zou geweldig zijn.”

Elmar Veerman

Charlotte L. Oskam e.a.: ‘Fossil avian eggshell preserves ancient DNA’, Proceedings of the Royal Society B, 10 maart 2010