Zoeken
 


Omgebouwde stamcellen ‘doorbraak 2008’ Weekblad Science maakt de top-tien

Laatste wijziging: vrijdag 26 december 2008 om 18:39, 1709 keer bekeken Print dit artikel Bekijk alle nieuws feeds van onze site
 
vrijdag 26 december 2008
 
De wetenschappelijke ‘Doorbraak van 2008’ brengt stamcellen op maat voor patiënten dichterbij. Een huidcel is met gentech tot stamcel om te bouwen.

Rotterdam, 23 dec. Geen federaal geld voor onderzoek met menselijke embryonale stamcellen. Zo luidde het veto dat de Amerikaanse president Bush uitsprak in de zomer van 2006. Embryonale stamcellen worden uit ivf-embryo’s gewonnen, dat is de enige bron. Die praktijk wekte weerstand op tot het hoogste niveau, en erg praktisch is het evenmin.

Inmiddels is er dan ook een alternatief voor deze embryonale stamcellen. Die vernieuwing koos het wetenschappelijk tijdschrift Science afgelopen vrijdag tot ‘Breakthrough of the Year’. Met genetische modificatie zijn gewone menselijke huidcellen zo om te bouwen, dat ze qua ‘stamcelligheid’ niet onderdoen voor de cellen uit een embryo. Bovendien blijken die stamcellen nieuwe stijl meer dan een ethisch verantwoord alternatief: ze vinden toepassingen die met gewone embryonale stamcellen niet mogelijk waren.

De doorbraak waar het om gaat was eigenlijk al een feit in november 2007. Toen maakte Shinya Yamanaka van de universiteit van Kyoto bekend dat hij erin geslaagd was om bindweefselcellen uit de mensenhuid zo genetisch te veranderen dat ze de bijzondere eigenschappen kregen van embryonale stamcellen. Hij voegde aan de cellen vier menselijke genen toe.

Embryonale stamcellen zijn de enige cellen die zich tot alle weefsels kunnen ontwikkelen. Ze zijn een bron van kennis voor labs die weefselgroei bestuderen, en een bron van hoop voor veel patiëntgroepen. Van spierziekten tot diabetes – al jaren bestaat de verwachting dat een patiënt ooit genezen wordt met vervangende cellen, ontwikkeld uit zijn persoonlijke stamcellen. Het werk van Yamanaka brengt die ‘eigen’ stamcellen dichterbij.

Cellen uit de eigen stamcellen van een patiënt zouden de ideale celtherapie zijn. Genetisch gelijk aan die persoon, en dus zonder afstotingsproblemen wanneer de cellen ingespoten worden. Maar uit een ivf-embryo kunnen niet voor een individuele patiënt veelzijdige stamcellen ‘op bestelling’ gemaakt kunnen worden. Een embryo is immers nog niet ziek. Gentech-stamcellen (‘geïnduceerde pluripotente stamcellen’ in vaktaal) bieden dat maatwerk wel.

Nature publiceerde afgelopen zondag zo’n nieuwe toepassing. Onderzoekers van de Universiteit van Wisconsin-Madison herprogrammeerden de huidcellen van een doodzieke baby. De baby had spinale spieratrofie, een spierziekte die ontstaat door een kapot gen en bijna altijd voor het tweede levensjaar dodelijk is.

In het lab vormden de biotechnologen de huidcellen van de baby om tot stamcellen, en kweekten die stamcellen daarna tot motorneuronen. Dat zijn de zenuwcellen die beweging aansturen, en die bij spinale spieratrofie kapot zijn.

Over genezing met die cellen speculeren de Amerikanen niet. Vooralsnog is hun het voornaamste dat nu de verstoorde ontwikkeling van de zenuwcellen in een kweekbakje te bestuderen is. De omgebouwde cellen vertoonden ‘ziek’ gedrag (ze gingen dood), en dat was een primeur. Op zo’n cellijn kunnen bijvoorbeeld nieuwe geneesmiddelen getest worden.

Dat onderzoeksgebied heeft het afgelopen jaar ongekende vaart gekregen. Het stamcelinstituut van Harvard University kweekte afgelopen zomer uit stamcellen al zieke zenuwcellen van een 82-jarige patiënte met de spierziekte ALS, en produceerde daarnaast een set van tien stamcellijnen: voor downsyndroom bijvoorbeeld, de ziekten van Parkinson en Huntington, en nog een handvol ernstige aangeboren aandoeningen. Allemaal uit omgebouwde cellen van patiënten, in plaats van anonieme embryo’s.

Meer doorbraken (volgens Science) in de levenswetenschappen...

  • In een hoger tempo dan ooit worden genetische codes op een rij gezet: het ontcijferen (‘sequencen’) gaat via nieuwe technologie met miljarden letters tegelijk. Daardoor is dit jaar onder meer een groot deel van het genoom van de mammoet bekend geworden, en het eerste genoom van een kankercel.
     
  • Ook op andere manieren werden kankercellen genetisch binnenstebuiten gekeerd. Van honderden patiënten tegelijk werd onderzocht wat er genetisch mis is met hun tumoren. De onderlinge verschillen blijken groot.
  • Ongekend is ook het detail waarmee te zien is hoe een embryo zich ontwikkelt. De eerste dag van een zebravisje is te volgen met een nieuwe microscoop die de beweging van al zijn 16.000 cellen toont.
  • Andere biologen zoomden intussen in op eiwitten. Ze zagen hoe ze zich gedragen tijdens een reactie, en hoe organismen de productie regelen van hun tienduizenden eiwitten.
  • En tenslotte: bruin vetweefsel is niet verwant aan wit vet, maar aan spierweefsel.
  • Het beste (aldus Science) uit natuurwetenschappen en astronomie

    • De zoektocht naar verre planeten. Niet gloednieuw, want de laatste dertien jaar zijn er buiten ons zonnestelsel ruim driehonderd planeten ontdekt. Nieuw is dat we zulke exo-planeten sinds het einde van dit jaar vanaf aarde kunnen zien. Machtige telescopen zoals de Keck-telescoop op Hawaii wisten het spoortje sterlicht te vangen, dat verre planeten weerkaatsen. In het infrarood beeld hiernaast leidt dat tot drie rode stippen – planeten bij de ster HR 8799. Die vervangen de indirecte signalen waaruit astronomen tot dusver het bestaan van planeten afleidden.
       
    • De vondst van een nieuwe klasse supergeleiders, die geen koper bevatten maar ijzer. De temperatuur tot waarbij ze werken (56 Kelvin) is geen record, maar hopelijk geven ze inzicht in het fenomeen supergeleiding.
    • Een katalysator van fosfor en kobalt die, met elektriciteit, goedkoop water splitst in zuurstof en in de energiedrager waterstof. Helaas nog langzaam.
    • En ten slotte is dit jaar de massa van het proton, al sinds een eeuw precies gemeten, nu óók nauwkeurig berekend.

 

 



Bron: nrc

Voeg toe aan: