- Wat zijn jou 'minder' mooie kanten?
- Naar wie loopt jou echtgenoot/echtgenote als deze zich binnen de relatie 'gepijnigd' voelt?
- Hoe vaak ben jij door Eros zijn pijlen geraakt, en hoe ben je dat teboven gekomen?
- Hoe vaak ben jij gevlucht voor de werkelijkheid?
Vervolg Liefde of verliefdheid
Wat is de eigenschap van 'verliefdheid' die de macht heeft het lot te trotseren en wonderen voort te brengen? Het is belangrijk onderscheid te maken tussen de twee woorden 'liefde' en 'verliefdheid', voordat we het mysterie kunnen gaan ontrafelen.
Liefde is een menselijke ervaring waarbij de ene mens zich met de andere verbindt. We zien daardoor die ander zoals hij of zij is en waarderen hem of haar om de gewone alledaagse dingen en de mooie en minder mooie kanten van de menselijke persoonlijkheid. Als we door de sluier van projecties, die zo'n groot deel van ons leven een rol spelen, de ander oprecht kunnen waarnemen, zien we niet langer een gewoon wezen, maar erkennen we zijn of haar grootsheid.. Het probleem is alleen dat we verblind zijn door onze eigen projecties en we maar zelden de diepgang van de ander en zijn of haar verhevenheid zien. Een dergelijke liefde is duurzaam en is bestand tegen de sleur van het allerdaagse leven. Een vriend van mij beschrijft deze vorm van liefde teder als: 'de alledaagse-dingen-liefde.' Zij vindt haar vervulling in de dagelijkse dingen en heeft geen behoefte aan bovenpersoonlijke dimensies.5 je leeft en werkt, je maakt fouten, je voelt je verbonden en je maakt deel uit van alledaagse stroom van het menselijke leven.
Als we echter verliefd worden komen we in aanraking met een bovenmenselijk ervaringsniveau en stijgen we op naar bijna een goddelijk rijk waar menselijke waarden worden overstegen. Het is alsof we in een wervelwind terechtkomen die ons opneemt en vervolgens naar een wereld brengt waar gewone menselijke waarden verdwijnen. Als we liefde zien als 220 volt die we in onze huishoudens gebruiken, kunnen we verliefdheid zien als de 220.000 volt van bovenmenselijke energie die nimmer in een gewone huishoudelijke omgeving kan worden gevoerd. Verliefdheid behoort aan de goden en godinnen en valt buiten tijd en ruimte.
Er wordt gezegd dat Psyche de eerste sterveling is die ooit een god in al zijn pracht aanschouwde en dit heeft overleefd.
Dit is de kern van ons verhaal, een sterveling wordt verliefd op een god, en blijft trouw aan haar menselijkheid en trouw aan haar liefde. Het verheven einde van het verhaal is een direct gevolg van het feit dat Psyche zichzelf en haar geliefde trouw blijft.6
Laten we eens een experiment doen. Stel je voor dat alle mensen op de aarde verdwenen zijn en dat alleen jij en nog één ander zijn overgebleven. Zoek die mens in de loop van de dag op en ontdek hoe waardevol hij of zij nu voor jou is. Die persoon is een regelrecht wonder. De ervaring waarbij we de hemel op aarde op één iemand projecteren kan worden vergeleken met het gevoel van verliefdheid. Dit wonder geldt eigenlijk ieder mens, maar we zien het slechts zo nu en dan voor korte tijd in iemand. Dit is van een totaal andere orde dan de állerdaagse-dingen-liefde' die duurzaam is en een stabiele basis vormt.
(Als iemand mij twintig jaar geleden had verteld dat ik liefde en duurzaamheid in één adem zou noemen, zou ik geschokt en boos zijn geweest. Maar de middelbare leeftijd brengt enige wijsheid mat zich mee.)
Eros en Psyche verwonden beiden hun vinger aan de magische pijl en komen daardoor terecht in het rijk van verliefdheid. Dit leidt tot wonderen .... en onvermijdelijk tot veel verdriet.
Psyche wordt van haar huwelijk met de Dood gered; Eros wordt ontmaskerd en we zien de god die hij is; Psyche wordt uit haar paradijs verbannen en Eros vlucht vol pijn naar zijn moeder. Het ervaren van een verliefdheid doet een mens op zijn grondvesten schudden en geeft energie voor nieuwe groei-mogelijkheden.
In vroeger tijden werden we in religieuze zin door de goden aangeraakt. We hebben ons van de goden verwijderd en dienen nu op andere wijze tot inzicht te komen. In onze tijd voelen we ons misschien alleen nog maar met de goden verbonden door middel van de romantiek. Als we verliefd worden, ervaren we de god of godin in de ander. Geen wonder dat liefde blind maakt! We gaan geheel voorbij aan de persoon zoals die in werkelijkheid is en richten onze aandacht op iets dat verhevener is dan welk mens ook. In psychologisch opzicht betekent dit dat in de tijd vóór onze mythe, je eenvoudig werd weggevaagd op het moment dat je met een archetype in aanraking kwam. De mythe vertelt ons dat vanaf dat moment, en onder bepaalde omstandigheden, stervelingen die een archetypische ervaring ondergaan deze weliswaar kunnen overleven, maar er radicaal door worden veranderd.. Ik denk dat dit de strekking is van ons verhaal. Een sterveling komt in aanraking met iets van de bovenmenselijke dimensies en overleeft dit. Binnen deze context kunnen we begrijpen wat het betekent om door de pijlen van de god van verliefdheid verwond te worden. We ervaren de diepte ervan en voelen hoe het ons op ieder niveau verandert. Dit is de ongelofelijke, explosieve ervaring die een verliefdheid ons biedt.
Aziatische volkeren kennen de verliefdheid niet zoals wij die kennen. Zij gaan rustig, zonder dramatiek, hun relatie aan en raken niet door de pijlen van Eros verwond. Huwelijken worden gearrangeerd. Volgens traditie ziet de man zijn bruid pas na de ceremonie als de bloemenkransen worden afgedaan en de sluier wordt opgetild. Dan neemt hij haar mee naar huis en zij volgen de regels die de bruid en de bruidegom in acht dienen te nemen. Hij bewaard de energie die wij tijdens een verliefdheid ervaren voor de tempel waar de goden en godinnen deze grote macht voor hem vertegenwoordigen.
Ons verhaal gaat over een vrouw die wordt geraakt door iets dat de gewone menselijke ervaring verre te boven gaat. Het vervolg van de mythe vertelt ons hoe zij deze goddelijke aanraking overleefde.
De afwijzing door Eros
Eros werd ontmaskerd en bleek een god te zijn.
Deze openbaring veroorzaakte bij hem onnoemelijk veel leed. Het paradijs behoorde tot het verleden, want er werd hem getoond wie hij werkelijk is: niet de god van het huwelijk met de Dood of de schepper van het paradijs. Nee, hij is de verpersoonlijking van de liefde zelf. Het zou voor hem gemakkelijker geweest zijn wanneer hij had ontdekt dat hij een bedrieger was of, in ieder geval, slechter was dan hij zich had voorgedaan.
Wat vreemd dat nu juist het meest positieve zo pijnlijk kan zijn! Dat verwacht je inderdaad niet en toch komt dit in het leven regelmatig voor. Om dit toe te lichten vertelde een van mij leraren een verhaal:
een zeer opgewonden jongeman kwam naar college nadat hij ongeveer zes maanden in analyse was geweest. "Toni, het is te verschrikkelijk voor woorden!" 'Wat, heb je slecht nieuws?', vroeg Toni al even opgewonden.
'Toni, laat me asjeblieft met rust, het is gewoon te erg'. 'Wat is er dan? Vertel het me nu maar!''Toni, ik ben van mijn neurose af en hoe moet ik nu verder leven?' De moraal van het verhaal is duidelijk.. Wanneer we ons niet langer aanpassen op de manier die we gewend zijn, weten we ons geen raad; zelfs niet als er iets veel beters voor in de plaats komt. Eros en Psyche zijn beiden diep gewond wanneer de volgende periode van groei zich aankondigt.. Toch betekent het voor hen een grote stap vooruit.
Het ironisch dat op het moment dat we op iemand verliefd worden, we tegelijkertijd beseffen dat die persoon uniek en daardoor volkomen van ons gescheiden is. We worden ons onmiddellijk bewust van de afstand, de afgescheidenheid, en realiseren ons hoe moeilijk een relatie is. Over het algemeen bekruipt een afschuwelijk minderwaardigheidsgevoel zowel mannen als vrouwen wanneer zij een god of godin in hun partner ontdekken. Zij gaan zich eenzaam voelen.
Eros voert zijn dreigement uit. Psyche zal een meisje baren en geen zoon.
Zij zal sterfelijk zijn en geen godin. En Eros verlaat Psyche. Dat wil zeggen dat menselijkheid en alledaagsheid de plaats gaan innemen van het leven in de paradijstuin.
Als we dit naar het gewone leven vertalen, zien we dat dit drama zich maar al te vaak kort na het huwelijk afspeelt. Wanneer een vrouw ontdekt dat haar man niet het paradijs voor haar creëert dat zij voor ogen had en zij hem in zijn ware gedaante ziet, betekent dit voor beiden een grote schok. Dit biedt hen weliswaar de gelegenheid om te groeien, maar het gaat met enorm veel pijn gepaard. Beiden worden uit de paradijstuin verbannen en tot menselijke proporties teruggebracht. Gelukkig maar, want mensen doen het zoveel beter als mens dan als god of godin. Het brengt echter wel emotionele pijn met zich mee.
Eros vliegt naar zijn moeder, Aphrodite, en komt verder niet veel meer in het verhaal voor. De arme Psyche moet haar reis alleen voortzetten. Ze heeft echter meer helpers om zich heen dan zij zich realiseert. Zelf haar gemene schoonmoeder, Aphrodite, zorgt op een strenge manier voor haar. Tijdens zo'n ervaring kan een man uit het huwelijk stappen en teruggaan naar zijn ouderlijk huis. Als hij wel bij zijn vrouw blijft, kan hij van de ene op het andere moment in stilzwijgen vervallen, ongeïnteresseerd lijken en emotioneel onbeschikbaar zijn. Hij is naar zijn moeder terug gevlucht. Weliswaar niet naar zijn echte moeder, maar naar zijn innerlijke moedercomplex. Dan zwaait Aphrodite de scepter in het welzijn van de man.
Als we Eros zien als de animus van de vrouw, haar mannelijke kant, kunnen we zeggen dat Eros Psyche gevangen hield in een paradijs waarin zij zich niet bewust was van de macht van de animus. Als zij dan het licht van haar bewustzijn ontsteekt en zij zijn ware identiteit ontdekt, vlucht hij terug naar de innerlijke wereld waar hij thuishoort.
De animus
Jung stelde dat de anima en de animus heel effectief bemiddelen tussen de bewuste en onbewuste delen van de persoonlijkheid. Als Eros naar de innerlijke wereld van Aphrodite terugkeert, kan hij voor Psyche een lans breken bij Aphrodite, Zeus, en de andere goden en godinnen van de innerlijke archetypische wereld. We zullen zien dat hij Psyche op kritieke momenten in haar ontwikkeling hulp kan bieden door elementen van de aarde, van de natuur, in te schakelen, zoals de mieren, de adelaar en het riet.
Als een vrouw zich wil ontwikkelen en haar pubertijd achter zich wil laten, zal zij zich bewust dienen te worden van de dominante rol van haar ondergeschikte, grotendeels onbewuste mannelijke component die vaak de relatie met de wereld om haar heen bepaalt. Zij kan zich uitsluitend ontwikkelen wanneer zij de animus bewust herkent en hem een plaats toekent als bemiddelaar tussen het bewuste ego en de onbewuste innerlijke wereld. Hij kan haar dan wezenlijk hulp bieden. Zij zal een waarlijk spiritueel leven voor zich zien opengaan. Als een vrouw door haar animus wordt beheerst, dus als haar animus haar relatie met de wereld om haar heen bepaalt, is zij zich geheel niet van hem bewust. Zij leeft in de veronderstelling dat haar gedrag een door haar ego bepaalde keus is. In feite wordt op deze momenten het ego door de animus overgenomen. Als een vrouw de lamp van haar bewustzijn ontsteekt, ziet zij dat haar animus losstaat van haar ego.
Net als Psyche raakt zij daar meestal door overweldigd. De animus lijkt zo machtig en goddelijk, haar bewuste zelf lijkt daarbij vergeleken zó waardeloos en hulpeloos. Het moment waarop zij dit gevoel van wanhoop ervaart, is voor een vrouw gevaarlijk.
Na de schok van de herkenning van de animus en het besef van haar eigen schijnbare ontoereikendheid, wordt ze evenzeer overrompeld door zijn grootsheid.. Als zij inziet dat zij een goddelijk element in zich draagt, kan dit leiden tot een gevoel van opwinding, tot een piekervaring. Ze loopt nu het risico om 'verliefd te worden op de liefde'.
Als we goed door deze ontwikkeling heen komen en onszelf staande weten te houden tussen de uitersten van de man als sterveling en de man-als-god, tussen het paradijs en de verbanning daaruit en tussen vreugde en wanhoop, komen we toe aan onze bewustwording, een taak die ons als mens is gesteld. Daaraan is een belofte gekoppeld die van oprechtheid en trouw getuigt: als je het kunt verdragen je man in zijn ware gedaante te zien, ontsteek dan de lamp die alleen jij kunt bieden. Je zult ontdekken dat je man een god is. Waarschijnlijk niet in alle paradijselijke zin die jij je had voorgesteld, maar wel in Olympische zin, die op zich veel verhevener is. Ik ken in het leven geen mooiere belofte.
Deze gebeurtenis in het leven van Psyche komt enigszins overeen met de eerste maal dat Parcival de Graalburcht aanschouwd.7 Parcival ziet een ongelofelijke indrukwekkende wereld voor zich, maar hij zal daar niet blijven.. Op soortgelijke wijze verliest Psyche Eros vrijwel onmiddellijk nadat zij zijn ware, goddelijke aard heeft ontdekt.
Het verdriet van Psyche
Psyche wil zich onmiddellijk verdrinken in een rivier. Ze ziet zich voor een aantal moeilijke taken gesteld en wil zich van het leven beroven.
Voetnoten
- 1.. Zie Robert Johnson, De psychologie van de liefde, Servere, Utrecht 1998, voor een uitgebreide bespreking van dit onderwerp.
- 2.. Zie Robert Johnson, Extase, Servere, Katwijk aan Zee 1989, waarin Semel, een sterfelijke vrouw, verliefd wordt op Zeus en om deze misstap wordt verbrand.
- 3.. Zie Robert Johnson, Hij, om de mannelijke parallel met deze ervaring te onderzoeken.
Hoe dat afloopt kun je volgende week lezen.
Verzorgd door Elisabeth Kellerman
Dit deel, alle vorige en opvolgende delen zijn terug te vinden op de sites www.star-people..nl .
Het verhaal over Psyche Deel I - De reis begint
Het verhaal over Psyche deel II - De eerste kennismaking
Het verhaal over Psyche Deel III - Het huwelijk met de dood
Het verhaal over Psyche Deel IV - De bewustwording
Zie ook op deze site de tien delen over de innerlijke man 'Het Parcivalverhaal'.
Herken je bij jezelf de rode draad en wil je er aan werken maar vind je het moeilijk, dan kun je op de sites http://www.innerquest.nl/ en/of http://welpro.vpweb.nl/ een verdiepingscursus vinden die je hierbij kan helpen.
Bron: Boekje "Zij/Hij" schrijver is Robert A. Johnson, uitgever Kosmos-Z&K Uitgevers BV/ Servire, Utrecht, ISBN-9021595303 (is helaas alleen nog tweede hands te koop).
De voorstellingen komen onder andere van http://www.wikipedia.nl/ en Afbeeldingen van parcival .