Een baby wordt zwaar ondervoed te vondeling gelegd op de trappen van een kerk in de achterbuurten van Singapore. Een andere baby wordt geboren in een rijk gezin in Beverly Hills, met twee nanny’s en liefhebbende ouders. De een is gezegend met een sterk lijf en wordt aanvoerder van het voetbalteam, de ander zal door een aangeboren spierziekte altijd in een rolstoel moeten zitten en van anderen afhankelijk zijn. Hoe komt dat? Waarom heeft de een geluk en de ander pech? Waarom is de een gezond en de ander chronisch ziek? Volgens sommigen luidt het antwoord: karma.

Karma. Het klinkt dreigend, onontkoombaar, onherroepelijk. Het klinkt naar ‘boontje komt om zijn loontje’. De gedachte achter de karma-theorie is dat we zelf verantwoordelijk zijn voor de omstandigheden waar we ons in bevinden door ons gedrag in het verleden. Bijna altijd als er over karma gesproken wordt, gaat het om slecht karma. Het eigen schuld, dikke bult-gevoel: ooit zul je iets vreselijks gedaan hebben, waarvoor je nu gestraft wordt. Je kunt er verlies, onrecht, ongeluk, ziekte, tegenslag en gebrek aan kansen mee verklaren. Toch is dit een veel te eenzijdige en simplistische uitleg. De wet van karma is veel complexer dan een eenvoudig strafpuntensysteem.

Het woord ‘karma’ komt uit het Sanskriet en betekent letterlijk: ‘doen’ of ‘handeling’. In de praktijk betekent het gewoon dat iemands karma zijn of haar eigen handelen is en de gevolgen die daaruit voortvloeien. Het is een woord dat zo’n breed terrein beslaat dat de betekenis ervan in onze taal alleen door een lange omschrijving duidelijk kan worden gemaakt. Daarom adopteerden we in het westen al in de negentiende eeuw de term karma, met de betekenis dat alles wat we doen ooit ergens bij ons terugkomt. Niet alleen negatieve dingen, maar ook positieve dingen. Karma zorgt niet alleen voor rampspoed, maar zorgt er ook voor dat je op een bepaald moment de vruchten kunt plukken van goede daden in het verleden.

Maar hoe werkt karma dan? Wie of wat zorgt ervoor dat onze daden als een boemerang terugkomen in ons leven en wat is het doel daarvan? Katinka Hesselink is theosofe. De theosofen, aanhangers van een mystieke leer die ten dele berust op de godsdienstige literatuur van de Hindoes, gebruikten de term karma in het westen het eerst. ‘Theosofie gaat uit van de eenheid van alle leven. We beschouwen het heelal als een intelligent geheel, daarom leidt elke beweging in het heelal tot gevolgen, die zelf weer oorzaken zijn van verdere gevolgen. Karma is een universele wet van harmonie. Alle verstoringen van evenwicht in het heelal worden feilloos hersteld, zodat de balans nergens doorslaat. Ik stel me geen goden of bovennatuurlijk wezens voor die karmische beloningen en straffen bijhouden en uitdelen. We zetten dat zelf in gang: we weten onbewust wat we gedaan hebben en we worden als een magneet weer naar eenzelfde soort situatie teruggetrokken om iets goed te maken of de beloning te krijgen voor wat we goed gedaan hebben.’

Kun je alles wat er gebeurt toeschrijven aan karma uit het verleden? Hesselink: ‘Naar mijn idee niet. Wij hebben een vrije wil die ervoor kan zorgen dat we iets ondernemen waar een ander positieve of negatieve gevolgen van ondervindt, zonder dat dat direct te maken heeft met een gebeurtenis in het verleden. Als ik besluit om vandaag de bomen in mijn tuin om te zagen, waar de buurman verdrietig om is, waarom zou mijn buurman dat dan verdiend hebben? Je kunt wel degelijk iets doen wat nieuw is en wat nieuwe gevolgen heeft.’

De enige manier om te weten of er karma in het spel is, is het gebruiken van je intuïtie. Soms kun je voelen dat een bepaalde gebeurtenis ‘karmisch geladen’ is en dat het jou of de andere betrokkenen iets te leren heeft. Sylvie (24) is ervan overtuigd dat ze een portie goed karma in de schoot geworpen kreeg toen ze het nodig had. ‘Ik ben een paar weken alleen door Schotland getrokken met mijn rugzak. Op een avond ontdekte ik dat mijn paspoort, portomonnee en mobiele telefoon waren gestolen. Ik kon geen bus nemen en liep uren in de regen op zoek naar een plaats om te overnachten. Toen het donker werd belde ik ten einde raad aan bij een boerderij en een wat norsige, oudere man deed open. Hij liet me mijn verhaal doen en maakte zonder veel omhaal een maaltijd voor me klaar, gaf me geld en bracht me met zijn auto naar de dichtstbijzijnde jeugdherberg, die een uur rijden was. Terwijl ik me uitputte in bedankjes, zei hij alleen maar dat hij het gevoel had dat hij mij iets verschuldigd was, ook al had hij me nog nooit eerder ontmoet. Ik heb nog vaak aan die avond teruggedacht. Misschien heb ik hem in een vorig leven geholpen en was dit voor voor hem een manier om de rekening te vereffenen. Wie weet. Wat ik zeker weet is dat de reden van zijn keuze om me te helpen dieper ligt - dat het is geworteld in een ver verleden.’

Vaak wordt karma in één adem genoemd met reïncarnatie. Je kunt in dit leven de rekening gepresenteerd krijgen van iets dat je in een vorig leven hebt gedaan. Het zou verklaren waarom de een in veel moeilijker omstandigheden wordt geboren dan de ander. Katinka Hesselink: ‘Karma en reïncarnatie zijn met elkaar verweven. Als ik vlak voor mijn dood iets doe, moet dat een keer bij me terugkeren en dat kan alleen in een volgend leven. In het hiernamaals, of hoe je dat ook wilt noemen, krijgen we wel inzicht in wat we hebben gedaan, maar op aarde vindt het echte leerwerk plaats. Dan zul je voor een situatie geplaatst worden waarin je een andere, betere keuze kunt maken.’

Evelien, een freelance copywriter, kreeg wel een heel direct kijkje in de werking van karma. Haar vriend volgde een opleiding hypnotherapie waarin hij leerde om cliënten onder hypnose terug te voeren naar vorige levens. Een beetje lacherig vroeg ze of hij kon ophelderen waarom ze toch altijd rood stond terwijl ze zo hard werkte. ‘Onder hypnose zag ik mezelf tot mijn verbazing terug als een welgestelde dame, gekleed in prachtige jurken. Ik gebruikte mijn erfenis om steeds meer luxe om me heen te verzamelen, zonder oog te hebben voor de zinvolle dingen die ik had kunnen doen met dat geld. In een flits begreep ik het: ik moet in dit leven de waarde van geld leren begrijpen.’ Geschrokken van haar vroegere zelf begon Evelien iedere maand een klein bedrag opzij te zetten voor goede doelen en gaandeweg kreeg ze steeds meer goedbetalende opdrachtgevers. Zelf heeft ze het gevoel dat het een met het ander verband houdt. ‘Inmiddels ben ik ervan overtuigd dat alles wat we doormaken een diepere oorzaak heeft en een hoger doel: om ons iets te leren.’

Toch hoeft je niet in reïncarnatie te geloven om de wet van karma te accepteren. Neem een manager die altijd meedogenloos hard oordeelt over de blunders van zijn werknemers en op een dag zelf een grote misser maakt die het bedrijf veel geld kost. Denk je dat hij op veel begrip en steun op de werkvloer kan rekenen? Nee. Misschien raakt hij zelfs zijn positie kwijt. Dat is ook karma: de simpele werking van ‘wie goed doet, goed ontmoet’ en ‘wat je zaait zul je oogsten.’

Het is verleidelijk om als een soort ‘karma politie’ de ellende van anderen te verklaren. Het ontslaat je van de plicht te helpen en compassie te voelen, want ziekte en ongeluk zijn plotseling ‘rechtvaardig.’ Dat is een valkuil, want door een egoïstisch leven te leiden bouw je ook slecht karma op. Bovendien heeft het geen zin je verheven te voelen boven anderen, want je kunt iemands innerlijke ontwikkeling niet aflezen aan uiterlijke omstandigheden. Er bestaat een bekend verhaal van de boeddha die door zijn discipelen werd gevraagd wie van hen het meest verlicht was, waarop hij naar een bedelaar aan de kant van de weg wees. ‘Hij is het meest verlicht’, zei hij, ‘hij is bezig zijn laatste negatieve karma uit te werken.’

Het idee dat karma als zelfveroorzaakt noodlot op je afkomt kan je het gevoel geven dat je machteloos bent. Kun je aan karma ontkomen? ‘Karma wil niet zeggen dat iemand die in de sloppenwijken is geboren daar moet blijven tot diens dood,’ zegt Katinka Hesselink. ‘Karma plaatst je misschien wel in in die positie, maar het is aan de vrije wil van die persoon om zich daaraan te ontworstelen. We hebben veel meer invloed op karma dan we geneigd zijn te denken. We hebben dan wel geen greep op de vorm waarin en tijd waarop bepaalde dingen ons overkomen, maar wij kunnen met onze vrije wil bepalen hoe we erop reageren. En als we op tijd zijn, kunnen we slecht karma vernietigen door fouten te herstellen, ruzies bij te leggen, aan onszelf te werken. Je kunt het idee van karma heel praktisch in je leven toepassen door je af te vragen wat je ervaringen je te leren hebben. Het belangrijkste om te beseffen is dat karma begint bij wat je nu doet. In plaats van je zorgen te maken om eventueel slecht karma dat op je pad zal komen, kun je nu ophouden met negatief karma te veroorzaken. Je kunt nadenken over de gevolgen van wat je doet en bewuster gaan leven. Niet alleen in je daden, maar ook in je gedachten, gevoelens en uitspraken. Want ook daarmee veroorzaak je karma.’

Lieke (31) leidde een druk bestaan met een leidende functie in het zakenleven en veel vrienden en kennissen. Plotseling werd ze getroffen door een spierziekte. Van de een op de andere dag zat ze thuis. ‘Eerst wilde ik het niet accepteren. Ik was woedend: waarom moest mij dit overkomen? Waar had ik dit aan verdiend? Langzaam, toen de maanden voorbij gingen, kreeg ik het inzicht dat deze situatie me iets te leren had. Ik leerde me kwetsbaar op te stellen en hulp te accepteren van anderen terwijl ik voor die tijd altijd alles alleen wilde doen. Ik leerde naar mijn lichaam te luisteren. Na vijf maanden kon ik weer een paar dagen per week aan het werk en inmiddels werk ik weer fulltime, maar op een hele andere manier dan vroeger: evenwichtiger, zonder mezelf uit het oog te verliezen en zonder bang te zijn om hulp te vragen. Al met al denk ik dat ik er een leuker mens van ben geworden. Ik beschouw mijn ziekte als een karmische les: als ik in het verleden andere keuzes had gemaakt was het niet gebeurd, dan had het niet hoeven gebeuren. Nu was het de enige manier om me wakker te schudden.’

Karma is niet meedogenloos, maar het is gericht op groei, inzicht, bewustwording en liefde. Lijden is soms de enige manier om tot inkeer te komen. Karma is dus geen strafsysteem, maar een systeem van zelfontwikkeling waarin je steeds nieuwe kansen en mogelijkheden geboden worden om te leren, die je kunt benutten of laten liggen. En het belangrijkste: de karmische wetten geven het inzicht dat je de kracht hebt om nu te zaaien wat je straks wil oogsten.

Bron: Body Mind, november 2003