Voor het eerst is vastgesteld dat een vogel, de koolmees, niet alleen weet wie zijn buren zijn maar ook echt hun persoonlijkheid kent. Hoe leer je je buren kennen? Door naar hun gezang te luisteren. Lange liedjes met een snel ritme? Da’s een brutale macho. Korte en langzame liedjes: een padvinder! In twee publicaties, in Proceedings of the Royal Society B en Ethology, laten onderzoekers van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) dat nu zien.

Het woord luistervink blijkt wel heel toepasselijk te zijn. Bij ten minste één soort zangvogel, de koolmees, verraden de mannetjes hun persoonlijkheid met hun gezang. Het precieze repertoire blijkt niet aan karakter gekoppeld te zijn: dat wordt bepaald door het tijdstip op de dag. Maar het aantal liedjes dat zij zingen aan het begin van het broedseizoen verschilt. “Koolmezen kennen de persoonlijkheid van hun buren, doordat ze naar hun zang geluisterd hebben,” zegt NIOO-onderzoeker Marc Naguib. Tot nu toe was er niet bekend hoe dieren, met de koolmees als voorbeeld, de persoonlijkheid van andere individuen bepaalden. Ze blijken elkaar daarvoor dus niet eens te hoeven ontmoeten. “Via de zang is er een heel communicatienetwerk in het bos.”

Uit eerdere studies kwam al naar voren dat veel dieren net als mensen een persoonlijkheid hebben, ook wel gedragsstrategie genoemd. De twee extreme persoonlijkheden zijn bij koolmezen: brutaal, de omgeving snel verkennend versus langzaam en voorzichtig. De macho en de padvinder dus.

Een koolmeesman verdedigt zijn territorium door te zingen. “Je zou het een gezongen advertentie kunnen noemen.” Samen met zijn collega’s speelde Naguib opgenomen koolmeeszang af in het bos. “We wisten altijd waar de vogels waren, omdat ze een heel klein zendertje op hadden. Ook kennen we van alle vogels in ons onderzoeksbos de persoonlijkheid. Dat is echt bijzonder.” Zo testten ze een nieuwe manier van onderzoek doen uit, door de ruimtelijke bewegingen van dieren én van hun buren te bestuderen in combinatie met hun communicatie.

Hoe brutaler de mees, hoe dichter hij bij de luidsprekers (of de ‘indringer’) kwam en hoe langer de liedjes die hij zong. Ook zong hij zijn liedjes sneller. “FeFew, fefew in plaats van feeeefewwww, feeeefewwww,” doet Naguib voor. De voorzichtige mezenman zingt langzamer en verder weg, maar dan wel meer liedjes. De vogels reageerden ook als niet zijzelf maar hun buurman een luidspreker in zijn territorium kreeg. “Het is erg interessant, dat deze reacties niet afhingen van hun eigen persoonlijkheid, maar van de persoonlijkheid van die buurman.” Dit toont voor de eerste keer aan dat vogels niet alleen weten wie hun buur is, maar ook weten wat voor type het is.

Voor biologen is dit heel interessant om te weten. Tot nu toe wisten zij dat eigenschappen van dieren die de aantrekkelijkheid voor partners en dus hun voortplanting beïnvloeden iets vertellen over de ‘kwaliteit’ of gezondheid van een dier. De mooiste kleuren, langste staarten en poten of beste liedjes zijn in trek bij de vrouwtjes, omdat alleen sterke mannetjes zich dat kunnen veroorloven. “Maar nu blijkt de persoonlijkheid van een dier deze eigenschappen ook te beïnvloeden,” legt Naguib uit. Het NIOO doet al jaren onderzoek naar de persoonlijkheden van dieren. De kans op overleving en de partnerkeus bleken al af te hangen van persoonlijkheid, maar er was tot nu toe nog weinig bekend over het natuurlijke (voortplantings)gedrag dat bij de verschillende persoonlijkheden hoort. “Deze studies vormen de missing link.”

Kiest een mees nu zijn territorium op grond van de persoonlijkheid van de buren? Naguib: “Dat zouden we graag willen weten!” Wordt vervolgd dus.