"Kranten schrijven onzin, nieuwsprogramma's zitten vol leugens". Het zijn uitlatingen die je niet zou verwachten van een gerespecteerde Britse onderzoeksjournalist. Nick Davies haalde zich dan ook de woede op de hals van zijn collega-journalisten, met zijn boek Flat Earth News. "Sommige collega's haatten me, ze haatten mijn boek, bedreigden me zelfs met fysiek geweld", zegt Davies. "Ze konden het niet uitstaan dat ik ons eigen falen openbaar maakte."

"Maar daana kreeg ik berichten van journalisten uit de hele wereld, die blij waren dat ik het eens heb opgeschreven. Ze herkenden het, want het is overal zo. Journalisten zijn niet meer op zoek naar de waarheid. Ze zitten achter hun bureau, en schrijven berichten over van persbureaus of PR-organisaties. Ze hebben geen tijd om iets uit te zoeken of te controleren en het maakt hun bazen niet uit. Als ze maar kranten verkopen en kijkers en luisteraars trekken."

Gebakken lucht
Davies' boek is inmiddels een bestseller. Het is nu in het Nederlands uitgebracht onder de titel Gebakken Lucht.

Davies vindt dat de Engelse titel de lading toch beter dekt, zegt hij tijdens een bliksembezoek aan Nederland. "De gedachte achter Flat Earth News is dat de nieuwsmedia allerlei verhalen naar buiten brengen vergelijkbaar met vroeger, toen men zei dat de aarde plat was. Iedereen gelooft deze verhalen. Maar als je checkt, kun je ontdekken dat een verhaal dat iedereen gelooft, niet noodzakelijk waar is."

Aanleiding voor zijn boek was de berichtgeving over de massavernietigingswapens in Irak. Wapens die er achteraf niet bleken te zijn. "Wat me frustreerde, is dat wij de schuld van de valse informatie legden bij regeringen en inlichtingendiensten. Terwijl de media net zo schuldig waren aan het verspreiden van de valse informatie, en dus aan de oorlog in Irak.

Millenniumbug
Bij misschien wel het belangrijkste verhaal van dit tijdperk hebben we gefaald, hebben we klakkeloos de persberichten van de Britse regering en het Witte Huis gekopieerd. En als je onze manier van werken analyseert, kom je er achter dat we het heel váak fout hebben. Bij de Mexicaanse griep, de vogelgriep, de millenniumbug."

Davies besteedt in zijn boek uitvoerig aandacht aan de millenniumbug. Alle kranten schreven dat er vreselijke dingen zouden gebeuren op het moment van de eeuwwisseling, doordat alle computers op hol zouden slaan. "Navo-raketten zouden zichzelf lanceren. In Engeland zouden alle gevangenisdeuren openzwaaien. Er zouden rellen uitbreken, banken zouden instorten. Maar er gebeurde helemaal niets", zegt Davies. "Kranten hadden van alles overgeschreven, zonder ook maar iets goed te checken."

Kwaliteitskranten
Om zijn stellingen te bewijzen, liet Davies onderzoek doen naar de berichtgeving in Britse kwaliteitskranten. Het bleek dat journalisten nu drie keer zoveel tekst moeten produceren als in 1985. "Dat betekent dus dat we nog maar een derde van de tijd hebben om onze verhalen te schrijven. Dat is fataal. Een journalist moet op pad kunnen gaan, contacten leggen, verhalen vinden."

Nog erger was de conclusie dat nog maar 12 procent van alle krantenberichten eigen nieuwsverhalen zijn. De kranten worden tegenwoordig vooral gevuld met overgeschreven persberichten die niet zijn gecheckt.

De schuldigen zijn volgens Davies niet de journalisten zelf, maar hun bazen. De grote bedrijven die alle kranten en nieuwsorganisaties hebben gekocht. "Zij hebben bezuinigd door journalisten te ontslaan en tegelijkertijd hebben ze de krantenpagina's en zendtijd uitgebreid. Wij hebben totaal geen tijd meer om ons werk goed te doen, en kunnen dus makkelijk worden gemanipuleerd.

PR-mensen
Want tegelijkertijd zie je de enorme opkomst van de public relations. In Groot-Brittannië werken nu meer PR-mensen dan journalisten. Zij weten ons steeds beter te manipuleren: zij bepalen de verhalen die we schrijven, onze invalshoeken, de quoots die we krijgen. Met als gevolg dat we steeds meer verhalen schrijven die zijn gelogen of verdraaid."

De berichtgeving over de Mexicaanse griep is volgens hem een alarmerend voorbeeld van de manipulatie door de PR-industrie. "De Wereldgezondheidsorganisatie waarschuwde voor een pandemie. Tienduizenden mensen, misschien wel een miljoen, zouden sterven. Dat is niet gebeurd. Wat blijkt nu, volgens een recent rapport van de Raad van Europa? Farmaceutische bedrijven hebben geïnfiltreerd in de Wereldgezondheidsorganisatie en die overgehaald te waarschuwen voor een pandemie. Met als gevolg dat regeringen in de hele wereld miljoenen van onze dollars, euro's en ponden hebben uitgegeven voor medicijnen die we niet nodig hadden. Het was één grote oplichting, als de Raad van Europa gelijk heeft."

Waarschuwing
Zijn boek is dan ook een ernstige waarschuwing. "Foute berichtgeving is echt erg. Het is niet zo dat je in de bus een onzinnig stukje leest en het leven gewoon doorgaat. De valse berichtgeving over de wapens in Irak heeft geleid tot een oorlog die miljarden dollars heeft gekost en tienduizenden mensenlevens."

Ook de slechte berichtgeving in de aanloop naar de kredietcrisis heeft vreselijke gevolgen gehad. "Financieel journalisten waarschuwden wel van te voren, maar de meeste kranten pikten het niet op. Het was saai, complex en abstract. Mensen lezen liever of Paris Hilton naar de gevangenis gaat. Maar het gevolg was wel dat regeringen de banken moesten redden van hún belastinggeld."

De kredietcrisis heeft bovendien een nog grotere druk op de media gelegd, door het wegvallen van advertenties.Terwijl tegelijkertijd het internet mensen weglokt van de kwaliteitsmedia. Davies is dan ook weinig optimistisch over de toekomst van de journalistiek. Want wie heeft er nog geld over voor kwaliteitsjournalistiek?

"Ik hoop innig dat de journalistiek overleeft. De wereld heeft professionele journalisten nodig, die vaardigheden, bronnen en tijd hebben om de waarheid boven water te krijgen. Maar er is geen door God gegeven regel dat een bepaalde beroepsgroep altijd overleeft. Misschien zitten we al in het eerste stadium van de dood van de journalistiek."

Gebakken Lucht - Nick Davies - Lebowski - ISBN: 9789048803026 - € 19,90
Het Engelstalige origneel wordt geïmporteerd door Van Ditmar Boeken