We zetten de ene voet voor de andere, zo ongebruikelijk langzaam dat we soms bijna omvallen. Het tempo wordt ons opgelegd door ‘een kruising tussen een wolk, een slak en een zware machine’. Tenminste, zo is Thich Nhat Hanh (Vietnam, 1926) wel omschreven, de kleine boeddhistische monnik in wiens voetsporen wij lopen.

Toen de bommen op zijn geboorteland vielen, bleef hij niet in zijn klooster. Hij hielp niet alleen in zijn eigen land, onder meer door scholen en ziekenhuizen te helpen oprichten. Hij ondernam ook een vredesmissie naar de VS. ‘Ga terug naar je eigen land en versla de Amerikaanse indringers!’, kreeg hij daar te horen van een jonge Amerikaan.

De boeddhist haalde een paar keer diep adem en antwoordde: ‘Mijnheer, ik heb het idee dat veel van de wortels van de oorlog in uw land liggen. Daarom ben ik hier gekomen. Eén van die wortels is de manier waarop jullie de wereld zien. Beide kanten zijn het slachtoffer van een verkeerd beleid, een beleid dat gelooft dat problemen met geweld opgelost kunnen worden. Ik wil niet dat er Vietnamezen doodgaan en ik wil ook niet dat er Amerikaanse soldaten doodgaan.’

Nog altijd zet Thich Nhat Hanh – die sinds de jaren zeventig, toen de autoriteiten hem niet meer toelieten in zijn eigen land, in Frankrijk woont – zich in voor Vietnam, voor vluchtelingen en voor Vietnamveteranen. Maar nu is hij weer op een vredesmissie. Hij wil vrede stichten tussen mensen onderling en tussen ons, mensen, en onze omgeving. En weer denkt hij dat de conflicten wortelen in de manier waarop wij de wereld zien. De vernietiging van het ecosysteem kunnen we alleen voorkomen als we niet langer denken dat wij mensen daar geen deel van uitmaken, schrijft hij in zijn nieuwste boek, Wat de wereld nodig heeft.
‘We worden zo in beslag genomen door onze eigen problemen, dat we geen oog meer hebben voor de andere leden van de menselijke familie of van onze planeet aarde. Voor me zie ik een stel kippen in een kooi die ruzie maken om een paar graankorrels, niet beseffend dat ze binnen een paar uur allemaal zullen worden afgeslacht.’

Hij zou over dat nieuwste boek praten, tijdens de persontmoeting in het stiltecentrum bij Doetinchem waar wij – monniken, leken, journalisten – nu zo traag omheen cirkelen. Maar toen hij het woord nam, sprak hij over loopmeditatie. Hij had geglimlacht, was opgestaan uit zijn stoel en had een paar stappen gezet in het stiltecentrum, zoals wij nu stappen zetten.

Traag heen en weer lopend was hij door blijven praten, terwijl de neus van zijn ene leren klomp steeds bijna de neus van de andere raakte. ‘Every step can nurse you’, had hij gezegd. ‘Combineer de stappen met ademen. Bij de ene stap adem je in, bij de andere uit. Je kunt ook nog iets tegen jezelf zeggen: Ik ben thuis. Ik ben aangekomen in het hier en nu. Het leven is alleen in het hier en nu. In die ene stap kun je alles ontmoeten. Als je echt in die ene stap bent, ben je in alles. In de bomen, planten, dieren, mensen.’ Hij had ons gevraagd met hem loopmeditatie te doen en verteld dat hij weleens met groepen van achtduizend mensen liep. ‘Wij vragen niet om vrede. Wij maken vrede door zo te lopen.’ Hij was geëindigd met een reviaanse wending: ‘Loopmeditatie is niet duur ook.’

Opeens verlaat Thich Nhat Hanh het pad, schrijdt over het gras naar een boom toe. Wij volgen hem. Hij strijkt even met zijn hand over de stam, wil een tweede boom omarmen, maar ziet nog net op tijd dat daar mieren op lopen. Dus knuffelt hij een derde, miervrije boom, waarna hij zich daaronder op de grond laat zakken. Wij gaan rondom hem zitten. De monniken en leken zingen een gatha, een mindfulness-vers:

Happiness is here and now.
I have dropped my worries.
Nothing to do. Nowhere to go.
There’s no need for hurry.
Happiness is here and now.
I have dropped my worries.
Something to do. Somewhere to go.
But, there’s no need for hurry.

Something to do, dat heeft Thich Nhat Hanh zeker. Hij wil de wereld een universele ethiek aanbieden. Hij heeft de vijf geboden van het boeddhisme opnieuw geformuleerd voor deze tijd (zie kader). But, there’s no need for hurry. Daarin verschilt Thich Nhat Hanh van de filosoof Jean-Paul Sartre, die andere kleine man die de wereld wilde redden.

Ondanks een verschil in tempo vertoont het denken van de Franse filosoof verwantschap met dat van de Vietnamese boeddhist. Beiden funderen een universele ethiek op het individu. Om een goede gemeenschap op te bouwen, moeten we eerst zelf een goed lid van die gemeenschap worden, stelt Thich Nhat Hanh. Wie kiest, kiest voor alle mensen, zegt Sartre. Maar weten wij 21ste-eeuwers dan wel waar we moeten beginnen, als we de wereld willen verbeteren? Kunnen we in alle rust de juiste stappen zetten?

Thich Nhat Hanhs antwoord is verrassend eenvoudig: ja, want iedere stap is vrede. Alles wat we met aandacht doen, is goed. Al het zijn is namelijk inter-zijn. Kijk naar deze krantenpagina en je ziet er de wolken in. Want zonder wolken geen regen, zonder regen geen bomen, zonder bomen geen papier, enzovoorts. Omdat al het zijnde met elkaar samenhangt, kunnen we overal beginnen. Dat maakt het mogelijk Sartres haast te vervangen door liefdevolle aandacht, en zo wel de juiste keuzes te maken.

Kijk aandachtig naar het stuk vlees dat je wilt kopen. Bedenk dan dat geen vlees eten een van de meest effectieve middelen is om het wereldwijde voedseltekort en de opwarming van de aarde tegen te gaan. Of stap met aandacht in je auto en stel jezelf voor je start de vraag: weet ik waar ik heen ga?

Die vraag gaat diep, zegt Thich Nhat Hanh. ‘Waar gaan we heen? Naar onze eigen ondergang? Als de bomen doodgaan, gaan wij ook dood. Als je werkelijk ergens heen moet, aarzel dan alsjeblieft niet om te gaan. Maar als je tot de conclusie komt dat het niet echt belangrijk is, haal dan je sleuteltje weer uit het contact en ga in plaats van autorijden een eind langs een rivier lopen of in een park.’

Alles wat we met aandacht doen, is goed. Gaat dat ook op voor het gebruik dat bedrijven maken van technieken uit het boeddhisme, vraagt een journalist tijdens de persconferentie. In zijn hand heeft hij het boek Spiritualiteit in de uitverkoop. Laat ze mediteren zodat ze nog meer presteren. Wie echt mediteert, zal inzien dat hij geen roofbouw op zichzelf en zijn omgeving moet plegen, antwoordt Thich Nhat Hanh.

De vijf aandachtsoefeningen (samenvatting)
1Ik beloof van ganser harte mededogen te ontwikkelen en te leren hoe ik het leven van mensen, dieren, planten en mineralen kan beschermen. Ik heb het oprechte voornemen niet te doden, anderen daarvan te weerhouden en geen enkele vorm van doden in de wereld goed te keuren, noch in mijn denken, noch in mijn manier van leven.

2Ik beloof van ganser harte te leren zorgzaam te zijn en me in te zetten voor het welzijn van mensen, dieren, planten en mineralen. Ik oefen in vrijgevigheid door mijn tijd, energie en middelen te delen met allen die dat nodig hebben. Ik zal het eigendom van anderen respecteren, maar trachten te voorkomen dat anderen zich bevoordelen ten koste van mensen of andere levende wezens.

3Ik heb het oprechte voornemen geen seksuele relatie aan te gaan zonder dat er sprake is van liefde of een duurzame verbintenis. Ik ben vastbesloten mijn eigen relatie en die van anderen te respecteren.

4Ik beloof van ganser harte liefdevol te leren spreken en aandachtig te leren luisteren om zo anderen blij en gelukkig te maken en hun lijden te verzachten. Ik zal geen geruchten verspreiden en niets bekritiseren of veroordelen waarvan ik niet zeker ben.

5Ik beloof van ganser harte me in te zetten voor een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid van mijzelf, mijn familie en de maatschappij door zorgvuldig te zijn met wat ik eet, drink en consumeer. Ik neem me voor alleen die dingen te consumeren die vrede, welzijn en blijdschap bevorderen in mijn eigen lichaam en bewustzijn en in het collectieve lichaam en bewustzijn van mijn familie en de maatschappij.

Telefoonmeditatie
‘We moeten onze meditatieoefeningen aanpassen aan deze tijd en ze afstemmen op onze huidige manier van leven’, schrijft Thich Nhat Hanh in zijn boek Iedere stap is vrede. Ren niet direct naar het toestel als de telefoon gaat. Maar glimlach en zeg: ‘Luister, luister. Dit prachtige geluid brengt me terug bij mijn ware zelf.’ Herhaal dit nog eens en neem pas op als het toestel voor de derde keer overgaat. Dat is niet alleen goed voor jezelf: ‘Als je boos of geïrriteerd bent, krijgt de ander daar toch iets van mee. Maar heb je bewust in- en uitgeademd en geglimlacht, dan kun je er echt met je aandacht bij zijn wanneer je de telefoon opneemt. Wat een geluk voor degene die jou belt!’

Zo kan ook de afwas een meditatieoefening zijn. ‘Ik neem graag de tijd voor elke bord en ben me helemaal bewust van het bord, het water en mijn bewegingen. Als ik me ga haasten om eerder aan mijn toetje toe te komen, weet ik dat de tijd dat ik met de afwas bezig ben onplezierig zal zijn en niet de moeite waard om geleefd te worden. Dat zou jammer zijn, want elke minuut, elke seconde van het leven is een wonder.’